A curumi e dua na qara vatu ena kena tovolei me vakadinadinataki na na nodra tawa vanua taumada na tubuda ena veidelana kei Nakorotubu i vanua ka kilai ena yaca ko Uluivuda ni bera ni qai mai tawani ko Nakorowaiwai ena vica na yavusa ka ra sa tawani Nalidi tiko nikua ena tikina makawa o Bureivanua ena Tikina cokovata ko Nakotoubu ivanua ena loma ni yasana o Ra.
Ia, e vakaraitaka ko Ratu Osea Vucenavatu, na Mata ni tikina ko Bureivanua ni oya na qara ko Nalari ka qara makawa sara mai na i vakatekivu.
E tomana na nona itukutuku na turaga yabaki 53 qo mai na Tokatoka ko Korolevu ena loma ni mataqali ko Nanuqa ena yavusa ko Saladina ni vanua o Nalari na vanua o Nalari e Nakorowaiwai e Uluivuda se na qaravatu o Nalari e Uluivuda na vanua era a vakatokayacataka ena i lavo makawa.
“E vakatoyacataki ena ilavo makawa i Ratu Waicalanavanua se ko Lutudra na Tui Waicalanavanua e a Turaga levu e Nakorowaiwai Uluivuda, ena dua na gauna ena noda Viti, ka ra a bula vinaka koto kivei keimami na kena ivolagauna,” e tukuna ko Vucenavatu.
E tomana na nona itukutuku ko Vucenavatu era a bula ena dua na tabaudolu na taba yabaki sa sivi ko ira na tubuda ka ra donumaka na gauna e a se koto kina ena batini waitui na koro makawa o Nakorowaiwai.
“Oya ni se donumaka na gauna era a se votu cere tu kina na vuravura makawa o Murimuria se ko Lemuria ena Wasa Pasivika ena gauna oya,” e kaya o Vucenavatu.
Ia ena nona tomana tiko na nona i vakamacala e kaya ni a qai sega ni qai tailetaka o Ratu Waicala na Waitui e Nakorowaiwai ka mani vakatala ena mana ni nona vosa na qase kei Nakorowaiwai oqo ka tukuna me suka na waitui ki taci ena baravi nei Nakoroni e Voni se ko Dawasamu kei Lutunasobasoba e Naisanokonoko ena gauna oya.
“Na qase kei Nakorowaiwai qo o Ratu Waicala, okoya e a se vakailavo makawa ena gauna oya ka se rogo kina na nona matanitu ka nodra matanitu na tubuda ena dua na dela ni gauna mai nai Vakatekivu.” e kaya.
E vakadeitaka na nona vakamacala ko Vucenavatu ni sai koya nai vakadinadina ni talanoa oqo na iyaubula na koula ka vakacabera na Kalou o Jiova na Kalou ni vanua ko Nakorowaiwai ka vaka kina na ivovo ni qa ni sasalu ni Waitui ka se kunei voli ga ena loma ni qaravatu o Nalari ena gauna nikua.
“Qo saraga nai vakadinadina bula ni a waitui koto e liu o Nakorowaiwai me vaka era a kaya na neimami qase.”
A vakadinadinataka talega na Nai Lalakai ni a vakatoka na taubale e dela ni cakau na loma ni qara oqo ka ni se vorovoroa toka kina na cakau kei na vovo ni vivili ni waitui.
“Oqo nai vakadei ni dabe koto o Nakorowaiwai ena bati ni dranu o Nawaitoba e Uluivuda. Ka sai koya nai tikotiko koula nei Ratu Waicalanavanua na Qase kei Nakorowaiwai Uluivuda ena gauna oya ka ratou a koto vata kina kei na tolu na luvena tagane oya ko Qiovula e Uluivuda, Degei e Naqelemudukilagi kei Tuiwai e Nawaitoba.”
“Ratou na 3 na qase oqo, e se koto ga nikua e Nakorowaiwai na nodratou yavu, o Qiovula na nona yavu o Korolevu, me vaka se koto ga nikua e Nakorowaiwai na yavu makawa oya ka sa mai vakatokai kina na neitou vale e Nalidi nikua ka sai koya na yavutu nei Tubui keitou o Qiovula kei Waicalanavanua e Uluivuda,” e kaya o Vucenavatu.
E kaya ni a se koto talega na yavu nei Degei o Nakorotabu e Nakorowaiwai ka sa koto nikua na vale o Nakorotabu e Nalidi e vaka talega kina o Tuiwai o Nasautabu ka sa koto ga kina o Nasau e Nalidi nikua.
“Oqori kece na ivakadei ni dua na gauna ena nodra a se bula na Tubuda e Nakorowaiwai.”
E tomana na nona vakamacala ko Vucenavatu ni qaravatu o Nalari e Nakorowaiwai ni oya na ‘Lari’ nai lavo koula ka sai koya nai cavu ni lavo makawa ena vuravura makawa o Lemuria.
“Nai lavo koula oqo na Lari, era a se dau vakayagataka na Tubuda ena dua na gauna era a se bula voli ena dua na gauna oya mai nai Vakatekivu, era a qai kauta ki na veiyasai vuravura.”
“E tiki koto ni talanoa era a dau talanoataka ki vei keimami o ira na neimami qase me baleta nai tikotiko qo nei Waicalanavanua e Nakorowaiwai e Uluivuda.”
E tukuna o Vucenavatu ni qaravatu oqo, era a dau idrodro ni cagilaba nodra na tubudra ena dua na gauna sara e muri.
“Oya na gauna eya sa suka makawa oti kina ki taci na Waitui ka sa veisau nai rairai ni vanua ka votu cere kina na veika eda a sa qai mai sarava koto nikua.”
“Na qaravatu qoka, eya sa qai mai dau nodra idrodro ni cagilaba na neimami qase e muri ena gauna era a se bula voli kina na tubui keimami e Nakorowaiwai ena gauna oya ka se bera ni ra a qai toki sobu ki Nalidi e Nakorotubu kei Naituvatuvavatu ena loma ni bai ni 1960 mesa biu vakadua kina ko Nakorowaiwai.”
E tukuna ko Vucenavatu ni rua na qara ni idrodro ni cagilaga e Nakorowaiwai, e dua ko Nalari ka vakatokayaca ki na ilavo makawa kei na kena ikarua ko Nasuvi ka vakatokayacataki ki na kau ni bula ni veivakabulai ena dua na taba gauna kei Nakorowaiwai.
“Na kau ni bula na Suvi e sa yali nikua ka koto walega na qaravatu o Nasuvi me vatudei ni yaca era a vakatokayaca kina na neimami qase ena dua na gauna ena vanua oqo.”
“Nai lavo oqo na Lari era ya dau tukuna na neimami qase ni na yaco na gauna mena lesu tale mai nai lavo koula oqo.”
Ena yaco mena lesutale mai me mai vakailavotaki keda na kawa I Taukei. Ka sai keda na kawai Taukei. Koi keda na kawa tabu I Ratu Waicalanavanua e Nakorowaiwai e Uluivuda. Ia ena yaco na gauna mena lesutale mai kina ena noda vanua, nai Lavo koula oqoka na Lari. Ia ena nona gauna duadua ga na Kalou levu na Yalotabu, ni sai koya e sa nona nai otioti ni lewa.
Ia o Nalari ka koto ena babaceva kei Nakorowaiwai ka koto ravita na tobu ni wai o Uluivuda nai cavu ni vanua o Nakorowaiwai ka vaka kina na qaravatu o Nasuvi nai vovo ni vakadinadina bula ni dua na gauna i Ratu Waicalanavanua e Nakorowaiwai e Uluivuda. Ena qai tomani tale yani.
